Duńskie freski sakralne
Wraz z przyjęciem ok. 965 roku chrztu przez króla Danii Haralda Sinozębego, rozpoczął się w tym kraju rozkwit chrześcijaństwa. Złoty wiek chrześcijaństwa przypadł tam między końcem XI a połową XIII wieku. Okres ten zaowocował budową ponad dwóch tysięcy kościołów, które na początku były drewniane, jednak wraz ze wzrostem ekonomicznym w latach 1100-1250, wymieniano je na budowle z cegły i kamienia, obfitujące we freski. W XVI wieku wiele fresków zostało w związku z reformacją zamalowanych. Jednakże ponieważ użyto do tego wapna, łatwo je było później odrestaurować. Uczyniono to w XIX i na początku XX wieku. Dzięki temu w duńskich kościołach przetrwało do naszych czasów więcej fresków niż w większości innych krajów.
Do dnia dzisiejszego w Danii zachowało się około tysiąca siedmiuset kościołów średniowiecznych. Stylistycznie można je podzielić na dwa okresy: romański, trwający od końa XI do XIII wieku, oraz gotycki, trwający od końca XIII do XV wieku. Kościoły romańskie zbudowane były z prostych brył geometrycznych zestawionych ze sobą, ale z wyraźnym wyróżnieniem każdej z nich, miały płaski, drewniany strop i małe okna. Architektura gotycka odznaczała się zaś w porównaniu z romańską dużą lekkością. Budowle miały wiele dużych okien, zazwyczaj wypełnionych witrażami, strzeliste wieże i bogato zdobione portale. Cechami charakterystycznymi architektury gotyckiej było stosowanie łuku ostrego oraz sklepienia krzyżowo-żebrowego. Obydwa style łączyło jednak jedno - zdobiące sklepienia freski, zwane w Danii kalkmalerier.
W dniu dzisiejszym owe malowidła ścienne odnaleźć można tylko w sześciuset z około tysiąca siedmiuset średniowiecznych kościołów. Większość fresków pochodzi z okresu od XI aż do początków XV wieku, sprzed reformacji, kiedy Dania wciąż była państwem katolickim. Podobnie jak architektura malowidła te występują w dwóch stylach: romańskim i gotyckim. Niestety nie zachowały się żadne przekazy pisemne z tego okresu dotyczące powstania fresków, więc całą wiedzę o nich musimy czerpać z analizy ikonograficznej oraz z ich szerszego kontekstu w sztuce europejskiej.
Z analizy ikonograficznej (in-situ) wynika, że duńskie malowidła ścienne, w szczególności te z okresu romańskiego, w większości były wykonnane przez malarzy spoza Danii, którzy przybyli do tamtejszych zakonów jako misjonarze. W prezentowanych na wystawie freskach możemy odnaleźć zarówno wpływy zachodnioeuropejskie jak i bizantyjskie, które stanowią o wysokim poziomie wykonanych malowideł, szczególnie kiedy porównamy je z innymi europejskimi freskami z tego okresu. Freski z czasów romańskich były bardzo symboliczne i najczęściej przedstawiały motywy z Nowego Testamentu dotyczące sacrum, opasane dekoracyjnym fryzem i malowane na kolorowym tle.
Ponad połowa zachowanych fresków pochodzi z okresu późnego gotyku, z lat 1450-1525. W okresie gotyckim do motywów sacrum dołączyły motywy profanum. Obok motywów biblijnych pojawiły się również elementy ilustrujące codzienne życie tamtych czasów. Miały one pokazać, że sceny z życia świętych mogły równie dobrze zdarzyć się we współczesnym dla odbiorcy otoczeniu. W malowidłach wczesnogotyckich można jeszcze odnaleźć wpływy zachodnioeuropejskie, jednak freski z późnego gotyku zaczęły przejawiać elementy regionalne, gdyż coraz więcej z nich było malowanych przez malarzy duńskich. Malowidła ewoluowały również pod względem techniki wykonania, zaczęto malować je na białym tle, uzyskiwanym poprzez użycie mleka wapiennego. Freski późnogotyckie charakteryzowały się bogatą ornamentyką, która prawie całkowicie pokrywała powierzchnie malowanego tynku. Sztuka ta kwitła do końca duńskiego renesansu tj. końca XVI wieku. Niniejsza wystawa przygotowana została przez Duński Instytut Kultury w Polsce z wykorzystaniem materiałów wydanych przez Duńskie Muzeum Mediów w Odense, a przygotowanych merytorycznie przez prof. Axela Bolviga z Instytutu Historii Uniwersytetu Kopenhaskiego, autora wielu publikacji poświęconym freskom. Prof. Bolvig zajmuje się freskami zarówno w perspektywie historycznej, jak i współczesnej. Jedna z jego najnowszych publikacji, Kalkmalerier i Danmark p? Internettet (Duńskie freski w internecie), prezentuje w internecie ponad 6000 duńskich malowideł ściennych (www.kalkmalerier.dk).
